Madrid is een jonge hofstad vergeleken met andere Europese hoofdsteden. Pas door een besluit van koning Filips II werd Madrid de nieuwe hoofdstad van zijn koninkrijk. Tot dan toe was op de plek waar zich het huidige centrum van de Spaanse hoofdstad bevindt, een kleine Moorse nederzetting geweest, die na de reconquista in christelijke handen was geraakt. In 1561 werd het de plaats vanwaar Filips II zijn Spaanse bezittingen bestuurde.

De koning verbleef trouwens vaker in het grote El Escorial (klooster met grafkerk en paleiscomplex), dat hij tussen 1562 en 1584 op vijftig kilometer van de hoofdstad had laten bouwen. Pas in de zeventiende eeuw begon Madrid enige allure te krijgen toen de opvolgers van Filips II zich gingen inzetten om een echte residentie te stichten. Onder andere legden ze de Plaza Mayor aan en breidden ze de stad uit. Ook verrezen er nieuwe paleizen in de stad en daarbuiten.

Het hedendaagse Madrid laat vooral een negentiende-eeuws uiterlijk zien, toen de stad net zoals veel andere Europese hoofdsteden een nieuwe tooi kreeg. De modernisering kreeg de stad in haar greep en dat heeft ertoe geleid dat de Spaanse hoofdstad een schoolvoorbeeld van negentiende-eeuwse bouw is geworden. In de twintigste eeuw hebben modernisering en fascisme sporen getrokken in de stad. Nadat de Madrileense bevolking zich zo goed mogelijk had verzet tegen Franco’s troepen, moesten ze het hoofd buigen voor de volgelingen van de dictator. Daarna ging het land als het ware op slot en bleef Franco tot aan zijn dood aan het bewind. Vervolgens maakte het land onder leiding van de door Franco uitgekozen koning Juan Carlos een snelle democratisering en modernisering door. Spanje en Madrid hebben nadrukkelijk voor Europa en het internationalisme gekozen, wat ook in architectuur tot uiting komt.

Omdat de stad zoals gezegd geen belangrijke rol in de middeleeuwen speelde, gaan we tijdens de reis die na het college volgt, een hele dag naar Toledo, een veel oudere koningsstad in de buurt van Madrid. Daar wordt als het ware naar de voorgeschiedenis van de hoofdstad Madrid gekeken.

1. Dr. Maaike van Berkel – Moors Spanje
2. Dr. Gabriëlle Dorren – Karel V, een Gentenaar op de Spaanse troon
3. Dr. Paul Knevel – Philips II, zijn hoofdstad en het Escorial
4. Dr. Maurits Ebben – Een paleis voor koning Philips IV
5. Dr. Maurits Ebben – Urbs regia, ontwikkeling van Madrid in de 17de eeuw
6. Dr. Paul Knevel – Stadsvernieuwing onder leiding van de verlichte monarch Karel III
7. Dr. Gabriëlle Dorren – Goya als getuige van zijn tijd
8. Drs. Herman Beliën – De 19de-eeuwse stad
9. Drs. Bauke Marinus – Madrid in de Burgeroorlog
10. Drs. Herman Beliën – Het moderne Madrid

Openingswandeling

Een eerste indruk van de verschillende periodes in de stadsontwikkeling van Madrid

1. Het Madrid van de Oostenrijkers

Centraal staan de middeleeuwse stadsstructuur en de uitbreidingen van de zeventiende eeuw. Poorten, pleinen zoals het Plaza Mayor, kerken, kloosters en ziekenhuizen worden hiervoor bezocht. Ook worden de restanten van het Buen Ritiro-complex bekeken.

2. Het Madrid van de Bourbons

In de 18de eeuw kende Spanje een eigen vorm van Verlichting. De koning probeerde zijn heerschappij  niet alleen traditioneel te legitimeren, maar zag zichzelf ook verantwoordelijk voor de vooruitgang. Dat had ook voor de stadsontwikkeling grote gevolgen.

3. De burgercultuur van de 19de-eeuw

In de 19de eeuw werden verschillende kloosters onteigend. Ze kwamen in handen van de adel en bourgeoisie. Bovendien veranderde het aanzicht van de stad sterk door de historistische stijlen die deze groepen voor hun nieuwe stadshuizen gingen gebruiken.

4. De modernisering van Madrid rond 1900

De Gran Via, een voorbeeld van 19de-eeuwse ‘city-vorming’ is de illustratie van de vernieuwing van de Spaanse hoofdstad. Aan deze doorbraakstraat vestigden zich banken, hotels en vermaakscentra. Ook werd in deze periode de Ciudad Universitaria aangelegd.

5. Het Madrid van Franco

Na de verovering van Madrid liet Franco eerst de oorlogsschade herstellen. Ook werden er nieuwe overheidsgebouwen neergezet. Voor de grote stroom immigranten werden nieuwe wijken gebouwd. Tijdens deze wandeling wordt naar het veranderende aanzicht van de binnenstad en de groei in de periferie gekeken.

6. Het hedendaagse Madrid

De moderne entree van Madrid van de kant van het vliegveld laat de hedendaagse ambities van de stad zien. Tijdens een wandeling over de Paseo de la Castellana kan men zich een beeld vormen van het moderne Madrid.

Dagtocht 1: De middeleeuwse hofstad Toledo

Er wordt gekeken naar de overblijfselen van de aanwezigheid van het koninklijk hof. Daarnaast wordt gekeken naar het christelijke, het joodse en het moslim verleden van de stad.

Dagtocht 2: Het Escorial van Filips II en de Valle de los Caïdos

Er wordt eerst een bezoek gebracht aan de Valle de los Caïdos, het immense monument dat Franco na de Burgeroorlog heeft laten aanleggen door krijgsgevangen voor de     gevallenen aan zijn kant en waar hij ook zelf is begraven. Daarna wordt de opbouw van    het Escorial geanalyseerd en wordt in het bijzonder naar de Spaanse hofcultuur gekeken.