Machtsvertoon in Rome. Van Augustus tot Mussolini

Reis 10 tot 17 juni 2009, met 2 inleidende colleges

Rome-reizen zijn er in maten en soorten. In de middeleeuwen trokken vele pelgrims naar Rome om daar opzoek te gaan naar de heilige plaatsen in de stad en met een bezoek aan 7 kerken een aflaat voor hun zonden te verwerven. Daarvoor is in de plaats gekomen de moderne hoogtepuntenreis. Alle Romeinse topattracties in een week. In dit geval is er echter sprake van een reis met een specifiek thema: machtsvertoon in Rome.

We reizen naar Rome om op zoek te gaan naar de verbeelding van macht, te beginnen bij de klassieke Romeinen, maar ook bij de middeleeuwse en vroegmoderne pausen en bij de stichters van Rome als hoofdstad van Italië en tijdens het fascisme. Dat wil dus zeggen dat niet alle toeristische hoogtepunten van Rome aan de orde zullen komen, maar alleen die onderdelen die in verband staan met de uitoefening van macht.

De reis wordt geleid door twee bevlogen gidsen. Fik Meijer, emeritus hoogleraar Oude Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en de auteur van een reeks goed toegankelijke boeken over de Romeinse geschiedenis en Herman Beliën, universitair docent aan dezelfde universiteit, en actief in excursies naar historische steden.

Colleges

27 mei en 3 juni 2009

1. Romeinse keizers - Fik Meijer

27 mei 19.30-21.30

Rome werd vanaf de stichting van de stad in 753 v.Chr. geregeerd door koningen. Toen zij in 509 v.Chr. werden verdreven kwam de republiek, waarin de senaat het voor het zeggen had. Maar de republiek hield geen stand. In de eerste eeuw v.Chr. kwam er een machtsstrijd tussen vooraanstaande Romeinen. Grote generaals gedroegen zich als echte heersers en probeerden de situatie naar hun hand te zetten. Uiteindelijk maakten Caesar en Octavianus een einde aan de republiek. Vanaf 27 v.Chr. regeerde Octavianus, onder de naam Augustus, het rijk.

De Romeinse keizers waren overtuigd van hun uitzonderlijke positie en wilden de mensen daarvan de bewijzen laten zien. Grote bouwprojecten moesten de bewoners laten zien dat hun macht haast onbeperkt was. Een keizer die vast in het zadel zat, bouwde een keizer forum, zodat hij herinnerd zou worden als iemand die het beste met Rome voor had. De belangen van het volk werden niet vergeten. De keizers deden weliswaar niets aan de woningproblematiek van het gewone volk, maar door grote thermen, badgelegenheden, te bouwen en de allerarmste burgers te ondersteunen met gratis graan lieten zij zien dat hun noden hen niet onberoerd lieten.

In dit college laat de spreker zien hoe de machtsstrijd in de late republiek zich ontwikkelde, hoe het mogelijk was dat keizer Augustus kon beweren dat hij de republiek had hersteld, welke machtsinstrumenten keizers hadden en welke factoren er verantwoordelijk voor waren dat de macht van de keizers taande.

2. Opvolgers van Romeinse keizers - Herman Beliën

dinsdag 3 juni 19.30-21.30

Na de val van het West-Romeinse Rijk werd Italië ingenomen door resp. de Visigothen en de Longobarden. In Rome had de paus het bestuur over de stad op zich genomen. Later in de Middeleeuwen ontstond er een lappendeken van onafhankelijke steden en kleine vorstendommen. De paus maakte zich meester van een groot stuk van Midden-Italië. Deze kerkelijke staat bleef bestaan tot 1870, het jaar waarin Rome werd veroverd en uitgeroepen tot de nieuwe hoofdstad van Italië.

Bij al deze opvolgers van de Romeinse keizers speelde de herinnering aan het grote klassieke verleden een rol. Paus Julius II zag in Julius Caesar een voorbeeld, Mussolini in Augustus. Ze gebruikten deze voorbeelden in hun eigen propaganda.

Het klassieke Rome bleef een inspiratiebron voor vele opvolgers. In het college zal de spreker een aantal van deze relaties tussen heden en verleden laten zien.

Reis

10-17 juni 2009

0pening- Ara Pacis & Piazza Augusto Imperatore

De ara pacis, het vredesaltaar, en het daar tegenover gelegen Mausoleum van Augustue vertellen ons het een en ander over de eerste keizer. De figuren op de wanden van de ara pacis laten mooi zien hoe Augustus het heden en het verre verleden met elkaar verbond. Vervolgens kijken we naar de manier waarop Mussolini c.s. de nalatenschap van de eerste Romeinse keizer hebben gebruikt om hun eigen regime voor te stellen als een directe erfgenaam van dat van Augustus. Daarbij wordt gekeken naar de herinrichting van dit gebied in de jaren 30.

1. & 2. Machtscentra van Rome
Het machtscentrum van het klassieke Rome was het Forum Romanum. We zien de monumenten uit verschillende tijden die een soort dwarsdoorsnede van de Romeinse geschiedenis geven. Daarna bezoeken we de Palatijn, de heuvel waarop de keizers hun paleizen bouwden. We bezoeken het sobere huis van Augustus en het luxueuze paleis van Domitianus. Daarna lopen we langs de verschillende keizerfora en brengen een uitgebreid bezoek aan het Forum van keizer Trajanus met de daarbij behorende markten

3. Laat-Romeinse keizers: Caracalla en Maxentius
Rome kende vele thermen. De grootste werden het Romeinse volk aangeboden door de keizers. De best bewaarde zijn de thermen van Caracalla. Ze laten zien hoe meer dan 2000 mensen hier konden baden en zich verpozen. Daarna gaan we naar het paleis en de renbaan van Maxentius aan de Via Appia, waar we inzicht krijgen in het populairste volksvermaak van Rome.

4. De keizersmacht tentoongesteld

Niet alleen op straat komen we de Romeinse keizers tegen, maar ook in de talloze Romeinse musea ontmoeten we hen. Daar bekijken we welke boodschappen over de keizerlijke macht de beelden bevatten

5. De Paus en de commune
In de vroege middeleeuwen neemt de paus de macht in Rome in handen. Een van de mythen die daarover worden verteld, is het beste te bezichtigen in de Silvesterkapel van het kloostercomplex van de Quattro Coronati. Het verhaal van de machtsverdeling in de middeleeuwen is echter ingewikkelder. De paus moest voortdurend rekening houden met concurrenten. Na 1100 komt ook in Rome een comune op, die ook een aandeel in de macht claimt. Dit verhaal laat zich het beste vertellen op het Capitool

6. De Paus en zijn familie

In de 16de en 17de eeuw is de paus de onomstreden machthebber in Rome. Hij maakt vaak gebruik van een “nipote”, een familielid dat tot taak krijgt om de wereldlijke zaken, onder andere die van zijn eigen familie te behartigen. Als voorbeeld kijken we naar de ingrepen in de stad van Paulus V die uit de familie Borghese stamde. Voor hem werd nog tijdens zijn kardinaalstijd het grote palazzo van de familie gebouwd. Als paus voltooide hij de Sint-Pieterskerk, voegde een kapel toe aan de Santa Maria Maggiore en liet zijn nipote een enorm park aanleggen, dat in de 17de eeuw als de grootste lusthof van Rome werd gezien

7. Rome, hoofdstad van een nieuw land

Op 20 september 1870 komt er een einde aan het bewind van de paus over Rome. De zegevierende Italiaanse troepen maken de weg vrij voor een nieuwe vorst Vittorio Emanuele II, onder wiens leiding de Italiaanse eenheid tot stand is gekomen. Rome werd van de ene dag op de andere de plaats waar de ministeries moesten worden gevestigd, ambtenaren ondergebracht en waar met monumenten en standbeelden de Italiaan moest worden duidelijk gemaakt dat er een trotse nieuwe natie was ontstaan. We zullen deze verandering bekijken tijdens een wandeling vanaf Stazione Termini naar het Nationaal monument. Ook kijken we naar de huldeblijken voor andere helden van het Risorgimento.

Herman

8. Mussolini: de Via del Impero en het Foro Italico
Met Mussolini aan het bewind verandert er veel, maar blijft er ook veel hetzelfde. Voor hem moest Rome worden vernieuwd. Het moest enerzijds een moderne stad worden met brede nieuwe wegen, maar anderzijds moesten de resterende monumenten van vooral de oudheid worden vrij gelegd om de moderne fascistische Italiaan te inspireren tot grote daden. Dit programma komt aan de orde tijdens een wandeling over de Via dei Fori Imperiali (in Mussolini’s tijd de Via del Impero geheten) en in de buurt van het Olympisch Stadion van Rome.

Dagtrip

Ook buiten Rome lieten de heersers van de stad hun sporen na. Tijdens een dagtocht per bus doen we Palestrina en Tivoli aan. In het eerste plaatsje bezichtigen we het enorme complex dat Sulla hier liet bouwen voor de godin Fortuna Primigenia en dat de Barberini’s in de 17de eeuw gebruikten als basis voor hun palazzo. In Tivoli bezoeken we de Villa Adriana, die is gebouwd in opdracht van keizer Hadrianus en de Villa d'Este, een schepping van de 16de-eeuwse kardinaal Ippolite d’Este